Istanbul
Tarım ve Orman Bakanlığına değgin Türkiye Su Enstitüsü Başkanlığı (SUEN) koordinasyonunda hesaplı "Türkiye Genelinde Kovid-19 Yayılımının Atık Sularda SARS-CoV-2 Analizleri ile Takibi" projesi kapsamında, dünya genelinde 22 ildeki atık su tesislerinden tahsil edilen numuneler analiz edildikten sonraları virüsün Türkiye'deki lehçe yayılımı haritalandırılarak "covid19.tarimorman.gov.tr" adresinden yayımlanıyor.
Marmara Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü'nün yürütücülüğünü ve ilmî danışmanlığını yaptığı, Nisan 2020'de başlamış bulunan projenin önce aşamasında, Türkiye'nin 81 ilinde belirlenen 189 atık su özleştirme tesisinin değişik noktalarından tahsil edilen numuneler, laboratuvarlarda analiz edildi. Haziran 2020'den itibaren ise ülkenin gelişigüzel alanını kapsayacak halde belirlenen 22 uçucu ilde düzentileme sürdürülüyor.
Bu illerden İstanbul'dan haftalık, ötekilerden ise 2 haftalık periyotlarla tahsil edilen atık su numuneleri, İstanbul ve Samsun'daki laboratuvarlarda rutin namına incelenerek Kovid-19'un ülkedeki yayılımı ve seyri belirleme ediliyor.
Analiz sonuçlarına layıkıyla hazırlanmakta bulunan Türkiye geneli ile İstanbul Kovid-19 yayılım haritaları, Bakanlığın "covid19.tarimorman.gov.tr" sitesinden paylaşılıyor. Kovid-19 yayılımı haritada, "çok az vaka-vaka bulunmayan (sarı)", "düşük olay (açık yeşil)", "orta olay (yeşil)" ve "yüksek olay (koyu yeşil)" halinde derecelendiriliyor.
Atık sularda meydana getirilen analiz ile semptomatik vakaların yanı esna asemptomatik vakaların yoğunluğu ve varyantların tespiti de sağlanıyor. Vaka çoğalma ve azalışlarını önceleri belirleyen proje, "erken ihtar sistemi" rolü üstleniyor.
Son haritada erdemli vakalı il yok, Muğla'da olay belirleme edilmedi
1-5 Kasım Türkiye Geneli Kovid-19 Yük Dağılım Haritası düşüncesince 22 ildeki 17'si doğacak dirim ilmi arıtma, 4'ü ön arıtma, 6'sı enerjik balçık edinmek neredeyse 27 özleştirme tesisinden tahsil edilen atık su numuneleri analiz edildi.
Buna göre, İstanbul'un yüzdelik 15'i, Edirne'nin yüzdelik 49'u, Bursa'nın yüzdelik 57'si, Kütahya'nın yüzdelik 69'u, İzmir'in yüzdelik 66'sı, Muğla'nın yüzdelik 13'ü, Antalya'nın yüzdelik 56'sı, Zonguldak'ın yüzdelik 9'u, Ankara'nın yüzdelik 39'u, Konya'nın yüzdelik 53'ü, Mersin'in yüzdelik 48'i, Kayseri'nin yüzdelik 90'ı, Adana'nın yüzdelik 50'si, Samsun'un yüzdelik 83'ü, Ordu'nun yüzdelik 34'ü, Malatya'nın yüzdelik 77'si, Elazığ'ın yüzdelik 1'i, Diyarbakır'ın yüzdelik 50'si, Şanlıurfa'nın yüzdelik 46'sı, Trabzon'un yüzdelik 11'i, Erzurum'un yüzdelik 76'sı, Van'ın yüzdelik 43'ü edinmek neredeyse Türkiye nüfusunun yüzdelik 25'ini havi 21 milyon 280 bin 362 kişi, atık su analiziyle tarandı.
Analiz sonuçlarına göre, "yüksek vaka" kategorisinde il bulunmazken, Samsun ve Ordu "orta erdemli vaka"; İstanbul, Bursa, Trabzon ve Antalya "orta vaka"; Edirne, Kütahya, İzmir, Mersin, Adana, Konya, Ankara, Kayseri, Malatya, Elazığ, Diyarbakır, Şanlıurfa, Erzurum, Zonguldak ve Van "düşük vaka", Muğla ise "vaka yok" namına derecelendirildi.
15-21 Kasım İstanbul Kovid-19 Yük Dağılım Haritası düşüncesince ise 2 doğacak dirim ilmi özleştirme tesisinden tahsil edilen atık su numuneleri ile Avrupa Yakası'nda nüfusun yüzdelik 14,1'ini havi 1,4 milyon, Anadolu Yakası'nda nüfusun yüzdelik 13,7'sini havi 700 bin edinmek neredeyse 2,1 milyon insana müteveccih tarama yapıldı.
Numuneler 3 el analiz ediliyor
AA muhabirinin sorularını cevap veren plan yürütücüsü Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, uçucu vilayetler içerisinde 15 milyonu epey nüfusu ve arsıulusal iklim trafiğinin yoğunluğu dolayısıyla İstanbul'un ayrı indinde noktayı olduğunu, onun düşüncesince ayrı indinde harita hazırladıklarını anlattı.
Projenin başında atık su tesislerinin giriş, depar belgesi ve balçık kısımları kabilinden değişik yerlerinden, 22 uçucu ilde bitmeme fail süreçte ise tesislerin girişlerinden atık su örnekleri aldıklarını tamlayan Kocamemi, atık suların analiz süreçlerine değgin şu detayları verdi:
"Atık su numuneleri, dernekevi belediyelerin desteği ile izinli çalışanlar çeşidinden alınıyor. Sonrasında Tarım Orman Bakanlığının ünitesi bulunan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü çeşidinden transferler gerçekleştiriliyor. İki laboratuvarımız var. Numunelerde virüs bulunduğu için bulaş riski yaratabileceği düşüncesince analizler, Biyogüvenlik Seviyesi 2 (BGS-2) laboratuvarlarda yapılıyor. Bakanlığın İstanbul Pendik Veterinerlik Araştırma Enstitüsü ve Samsun Veterinerlik Araştırma Enstitüsü'nde öbür illerden dü haftalık ve İstanbul'da tahsil edilen haftalık numunelerimiz qPCR analizleriyle değerlendiriliyor. Analizlerde halis muhlis örnekler 3 mükerrer yapılıyor."
Kocamemi, laboratuvardan çıkan sonuçların Sağlık Bilimleri Üniversitesinde ilmî değerlendirmeden geçtiğini, onaylandıktan sonraları SUEN'in grafikerlerine gönderildiğini ve mülevven skalalı Türkiye haritaları üzerinde, baş döndürücü düşük, düşük, ılımlı ve baş döndürücü erdemli halinde sarıdan derin yeşile akla yatkın 4 değişik ölçekte derecelendirildiğini kaydetti.
"Bir hafta öncesinden toplumdaki Kovid-19 artışını gözlemleyebiliyoruz"
Bazı Kovid-19 hastalarının belirtke verdiğine, bazılarının ise rahatsızlığı semptomsuz geçirdiğine, başta döllenme sürecinden sonraları belirtke göstermeyen hastaların sayısının arttığına ayraç fail Kocamemi, "Normal indinde gripmiş kabilinden nâkil sağlam baş döndürücü insan var. Sağlık Bakanlığı, ağırbaşlı çor şikayetleriyle başvuran kişilere, sürüntü örneği testi yapıyor. Vaka sayıları, bu ağırbaşlı geçiren, evde sendrom yayınlayan insanların hastaneye başvurması kararında meydana getirilen testlerin sonuçları. Kaç insan başvurursa o genişliğinde insana imtihan yapılıyor. Dolayısıyla topluluğun tamamını yansıtması bahis konusu değil. Sadece belirtke yayınlayan olayları yansıtan indinde tablo." değerlendirmesini yaptı.
Doç. Dr. Kocamemi, insan virüsü önce kaptığında on paralık belirtke göstermese güçlü dışkısında ve idrarında virüsün çıkmaya başladığını belirterek, şöyleki bitmeme etti:
"Tuvaletlerdeki bu atık sular da lağım döşemi sistemleri aracılığıyla atık su özleştirme tesislerine gidiyor. Atık su özleştirme tesislerinden tahsil edilen numunelerde hem belirtke yayınlayan hem on paralık belirtke göstermeyen, toplumda Kovid-19 virüsü vücuduna girmiş bulunan kâffesi fertleri göstergelemiş oluyoruz. Sürüntü testi indinde kişileştirme metodu. Biz burada indinde kişileştirme metodu değiliz, 'Yayılım ne ölçüde, olay artıyor mu, azalıyor mu?' indinde er ihtar namına kullanılması düşüncesince düzentileme yürütüyoruz. Neden er uyarı? Mesela, virüs vücuda girdiğinde çabucak iri abdest ve idrarda çıkmaya başlıyor yalnız belirtilerini en er 3-4 çağ sonraları göstermeye başlıyor. 1,5 yılı epey süredir yaptığımız çalışmayla gördük ki minimum indinde hafta öncesinden toplumdaki Kovid-19 artışını gözlemleyebiliyoruz. Dolayısıyla er ihtar namına baş döndürücü önemli. Tek indinde numuneyle baş döndürücü şişman indinde toplumu tarıyorsunuz. İstanbul'da indinde milyon insana seslenme fail özleştirme tesisinden camekân aldığınızda, indinde milyon nefis topluluktaki virüs yayılımını gözlemlemiş oluyorsunuz. Tek örnekle indinde milyonu taramış oluyorsunuz. Tabii ki kişileştirme gayeli değil, virüsün toplumdaki yayılımını yakalamak gayeli akıbet adım etkili, nakit para ve kâffesi dünyada da geçerliliği bildirme edilmiş indinde yöntem."
Kovid-19 varyantlarının analizleri de yayımlanacak
Proje kapsamında, atık sudan değişke takiplerine de başladıklarına ayraç fail Kocamemi, "Atık su ile toplumdaki varyantları strateji baş döndürücü şimdi sağlıklı. Çünkü kâffesi varyantları görebiliyorsunuz. Bunun düşüncesince baş döndürücü doğacak indinde moleküler dirim ilmi uran bulunan dünkü evlat dizi analizleri kullanılıyor. Bu uran ile makul illerden Türkiye'nin elden gelişigüzel coğrafi alanından bulunan ve muhtemel varyantların takip edeni alarak dünkü evlat dizi analizlerine de başladık. Şu an düzentileme dimdik indinde halde güçlenmiş olmamakla beraberce sonuçlarımızı alıyoruz. Öngörüm, beş altı ay içerisinde mutant analiz neticelerini da derneşik namına ayda indinde internet adresinden yayınlamaya başlayacağız." diyerek konuştu.
Kocamemi, atık suyu "toplumun fut izi" namına tanımlayıp, bundan nice şeyi strateji etmenin belkili bulunduğunu belirterek, virüslerin takip edeni düşüncesince Sağlık Bakanlığının açıklamış bulunduğu olaylar ile emek harcamadan elde ettikleri veriler ortada korelasyon kurup, buradan indinde manken ihya çalışmalarına başladıklarını bildirdi.
Atık sulardaki çamurda virüsün biriktiği belirleme edildi
SUEN Başkanı Prof. Dr. Ahmet Mete Saatçı da Hollanda'da başlamış bulunan indinde emek harcamayı literatürden strateji ettiklerini ve Ankara'daki laboratuvarlarda benzeşim deneyler yaptıklarını ancak orada geçer filtrelerle sonuçların baş döndürücü değerli olmadığını, şimdi sonraları benzeşim emek harcamaları da strateji yazar apayrı kimyasallar kullanarak laboratuvarda atık sularda virüsü bulmayı başardıklarını anlattı.
Bu emek harcamayı Avrupa Birliği'yle beraberce götürmeye değişmeyen verdiklerini, Hollanda'daki Su Araştırma Merkezi ve Güney Afrika'daki araştırı kurullarıyla çalışmaya başladıklarını dile getiren Saatçı, plan kapsamında 3-4 yazı çıkardıklarını ve çalışmalarda önce el atık sulardaki çamurda virüsün biriktiğini gösterebildiklerini vurguladı.
Bu çalışmayla biricik hiçbir şahısları çözümlemek hesabına şişko tarama yaptıklarını tamlayan Saatçı, "Bir özleştirme tesisine mevrut atık suyun dalında olaylar artıyor mu, azalıyor mu, bunu baş döndürücü ferah ferah söyleyebiliyoruz. Bunları 1 hafta öncesinden belirleme edebiliyoruz. Bu sistemle uçaklardaki yolcularda var mı, bunu belirleme buyurmak mümkün. Üniversite kampüslerinde, askeri kışlalar kabilinden şahısların şişko bulunduğu önemsiz alanlarda olay var ise bunu baş döndürücü haydi haydi 1-2 çağ zarfında belirleme ediyorsunuz. Aynı sürede asemptomatik dediğimiz sendrom göstermeyen hastalar da bunun içerisine engelleme ediliyor. Mutantları da buradan izleyebiliyoruz. Hatta mutantların Türkiye'nin batısından doğusuna akla yatkın nite geliştiğini de haritadan izleyebiliyoruz." halinde konuştu.
